Н?рланбай Рыс?алов, «Локомотив ??растыру зауыты» А? ?ндіріс ж?ніндегі директоры: «?аза?ты? т???ыш тепловозы экономикалы? жа?ынан да, экологиялы? жа?ынан да тиімді»
Еліміздегі е? ал?аш?ы локомотив ??растыру зауытына сая-хат жасау ба?ыты "?аза?стан теміржолшысы" газетіні? тілшілеріне б?йырды. Ал?аш?ы локомотив ??растыру за-уыты ал?аш?ы ?німін жасап шы?арды деген с?йінші хабар жетісімен т???ыш тепловозды к?руге біз де асы?ыс аттанды?. Елорданы ?ыр?ыншы стансасымен жал?астыр?ан ?лкен к?пір ?стінен ?ара?анда локомотив ??растыру зауыты алыстан-а? «менм?ндалап» т?р?андай к?рінеді екен. Стратегиялы? нысан саналатын зауыт?а кіру ?шін тиісті ??жаттарды ресімдеп бол?ан со? ?кімшілік ?имарат?а бас с??ты?. Осы жерде «Локомотив ??растыру зауыты» А?-ны? ?ндіріс ж?ніндегі директоры Рыс?алов Н?рланбай Сапар?лымен жолы?ып, с?хбаттасуды? с?ті т?сті.
- Н?рланбай Сапар?лы, т???ыш тепловозды? ?адамы ??тты болсын. ?аза? маман-дарыны? ?олынан тепловоз ??растыру келетінін д?лелдеу ?шін аз тер т?гілмеген болар?
– Рахмет, б?гін бізді? локомотив ??растыратын зауытты? ж?мысын ж?ргізсек деген к?птен к?ткен арманымыз орындалды деуге болады. Б?л біз ?шін тарихи о?и?а. ?стіміздегі жылды? 3-шілдесінде ашылу салтанатына Мемлекет басшысы Н?рс?лтан ?біш?лы Назарбаев ?атыс?ан локомотив ??растыру зауытында ал?аш?ы локомотив ??растырылды. Ал?аш?ы ?нім «Дженерал электрик» компаниясынан алын?ан б?лшектерден ??растырылып отыр. Зауыт ал?аш ашыл?анда кадрларды ?аза?станны? барлы? ??ірінен ша?ырып іріктеу ж?ргіздік. Жа?а зауытта ж?мыс істеуге ниет еткен он ?ш мы?нан астам адам ?тініштерін тапсырды. Біз соларды? арасынан кіл мы?тыларын іріктеуге тырысты?. ?азіргі та?да зауытта екі ж?зден астам адам е?бек етеді. Алда?ы жылдары б?л сан жеті ж?зге жетеді деп жоспарланып отыр. Ж?мыс?а ?абылдан?андарды? арасында А?Ш-та?ы «Дженерал электрик» зауытында 16 адам техникалы? саба? алды. Екі адам ?лі сол жа?та д?рісін жал?астыруда. Бір?атар мамандарымыз ?ара?андыда, сондай-а? зауыт ?абыр?асында арнайы д?ріс алды. Ал 2011 жылы та?ы да бес маман Австралияда тепловоз тележкасын ??растыру бойынша білім алу?а жіберіледі деп жоспарланып отыр.
Ал?аш?ы локомотивті ??рас-тыру?а ?атыс?андарды? б?рі де т?жірибесі мол, білікті мамандар. Соны? ар?асында тепловозды ??растыру с?тті ж?зеге асты. Тепловозды ??растыруды? ?рбір операциясы тиісті технология?а с?йеніп ж?ргізілді. Тепловозды сына?тан ?ткізу ?шін іске ?осу ?дерісіне локомотивті ??растыру?а к?мегін берген «Дженерал электрик» компаниясыны? менеджерлері де ?атысты. Олар бізді? мамандарды? ж?мысына жо?ары ба?а берді. ?азіргі та?да зауытта екінші ж?не ?шінші локомотив ??растырылып жатыр.
«Дженерал электрик» компаниясымен жасал?ан келісімге с?йкес, аталмыш компания мамандары бізді? зауытта?ы локомотив ??растыру ?дерісін ?ш жыл ?ада?алайды. Сонды?тан ал?аш?ы тепловозды бірлесіп ??растырды?, біра?, ??растыру бізді? мамандарды? ?олымен ж?ргізілді, ал «Дженерал электрик» ?кілдері сырттан ?ана ба?ылап, а?ыл-ке?ес беріп отырды.
– "Локомотив ??растыру?а ?ажет б?лшектер б?гін Америкадан ?келінуде. Болаша?та б?лшектерді ?зімізде жасау жос -парда бар ма?
– ?у баста зауыт локализация ?дерісінен кезе?-кезе?мен ?теді деп жоспарлан?ан-ды. Алайда, ?азірді? ?зінде б?л локомотив ??растыру емес, локомотив ?ндіру зауытына айналып келеді. Себебі, тепловозды? ?а??алары (рамалары), біліктері, кабиналары осында жасала бастайды. Отанды? локомотивті ??растыруды? негізгі кезе?і тепловоз ?а??асын жасау екені белгілі. Ол ?шін материалдарды кесу цехы мен тепловоз ?а??аларын ??растыру цехы іске ?осылады. Б?л цехтар ?лемні? жетекші ?ндірушілеріні? жо?ары технологиялы? ?ондыр-?ыларымен жара?талады. Сондай-а? ?аза?станды? ??раушы ?лесті арттыру ма?сатында келер жылы тепловозды? дизельдік ж?не гене-раторлы? біліктерін жасауды? технологиялы? процесін іске ?осу жоспарланып отыр. Б?л ?ндірісті локализациялау де?гейін бірінші кезе?де 25 пайыз?а ?сіреді. Ал 2011 жылды? со?ына ?арай ?ндірісті локализациялау 34 пайызды, зауыт ?зіні? толы? ?уатында ж?мыс істегенде локализациялау 52 па-йызды ??райтын болады. Сонда «Дженерал электрикті?» зауытта?ы ??раушы б?лігі жыл сайын азая береді. Негізі ол компаниядан бізге дизель-генератор ?ондыр?ысы, асинхронды тартым ?оз?алт?ышы, динамикалы? тежегіш, инвекторлар жеткізіледі. Ал ?ал?ан б?лшектерді ?аза?станды? ?ндірушілер жасай алады деген сенімдеміз. Келер жылды? бірінші то?санында біз ?аза?станды? ?ндірушілерге тепловоз?а ?ажетті б?лшектерді жасап беруге тапсырыс бермекпіз. Б?л ретте, ?ажетті б?лшектерді? сызбаларын жасаудамыз. Сосын б?лшек жасау ісіне ?аза?станды? зауыттар кірісетін болады.
– Бір тепловозды ??растыру?а ?анша уа?ыт ж?мсалды?
– Т???ыш тепловозды жасау?а т?рт ай кетті, біра? б?л жерде локомотив ??растырумен ?атар, мамандарды о?ыту, толассыз ж?йені, позициялы? ы??айды ??деу ж?зеге асты. Оны? ?стіне, технологиялы? ?ондыр?ыларды? ж?мысын іске ?осу да осы кезе?де ж?ргізілді. Ал негізі бір жылдан со? жылына 100 локомотив жасау?а кірісеміз, сонда ?ш к?нде бір локомотив ??растыратын боламыз. Ал екі-?ш жылдан кейін жылына 120-130 локомотив ??растырылады. Б?л жобаны? техникалы?-экономикалы? негіздемесіне с?йкес, 2010-2014 жыл-дары 409 локомотив шы?арылып, оны? 291 бірлігі ішкі нары??а, ал 118 бірлігі сырт?ы нары??а сатылады деп жоспарлан?ан.
– ?аза?станды? тепловоз бас?а елдерде шы?арыл?ан «?ріптестеріне» б?секелес бола ала ма? Жалпы, локомотив жасау?а ж?мсал?ан шы?ын ?ашан а?талады?
– ?з басым м?ндай ?уатты локомотивті ?лі к?ргенім жо?. Естуімше, Балты? жа?алауы елдері «Сименс» компаниясынан осы?ан ??сас локомотив сатып ал?ан екен, ол ?азірді? ?зінде сыр бере бастапты. ?йткені, ол локомотив бізді? технология бойынша жасалма?ан ?ой. Ал американы? локомотив ??рылысы саласында ?зіндік орны бар «Дженерал электрик» компаниясы бізге жо?ары ?уатты дизельді, асинхронды тартым двигателімен жара?тал?ан, техникалы? сипаттамасы жетілдірілген жа?а буынны? тепловоздар жобасын бізді? елді? ?олданыста?ы техникалы? талаптары мен мемлекеттік стандарттарын ескере отырып жаса?ан. «Дженерал электрик» ?ндірісіндегі жа?а буынны? ТЭ33А локомотиві ?азіргі та?да А?Ш-ты? патенттерімен ?ор?ал?ан ?здік техникалы? ше-шімдер мен жа?а прогрессивті технологияларды? жиынты?ы деуге болады. Б?л техника сонысымен сенімді. Егер Ресейде шы?арылатын тепловоздар б?рын?ыдай екі секциялы болса ?аза?станды? тепловоз бір ?ана секциядан т?рады. С?йте т?ра, б?л локомотив салма?ы жа?ынан да, ж?к тарту жа?ынан да ресейлік тепловоздардан кем т?спейді. Б??ан ?стіміздегі жылды? с?уір-мамыр айларында жол профилі к?рделі саналатын Алматы — ?шт?бе телімінде жа?а буынны? тепловозын сына?-тан ?ткізгенде к?з жетті. Осы сына? кезінде «Эволюшн» сериясында?ы ТЭ33А тепловозы ресейлік тепловоз тарт?ан ж?ктен 500 тонна арты? тасымалдады. Сондай-а?, америкалы? тепловозды? эко-номикалы? тиімділігі зор. Отын шы?ыны ресейлік тепловоздармен салыстыр?анда 1/5 айырмасымен ?немделген. Америкалы? тепловозды пайдалану кезінде ресейлік «?ріптесі» секілді коллекторлы? двигатель ?шін к?нделікті техникалы? ?ызмет к?рсету талап етілмейді, м?ны? ?зі шы?ынды айтарлы?тай азайтпа?. Е? бастысы, б?л тепловоздар экологиялы? жа?ынан да тиімді болма?, ауа?а шы?аратын ?ауіпті ?алды?тары да ?те аз. Б?секе туралы айтар болса?, Ресей ?лі к?нге асинхронды тартым ?оз?алт?ышын жасай алмауда. Осы жайттарды ескере келгенде, біз ??растыр?ан бесінші буынны? локомотиві б?секеге т?теп береді деп сенеміз. Б?л тепловоз ?зін-?зі шамамен алты жылда а?тайды деп есептегенбіз. Біра?, бізді? ?нім ?зін к?п кешікпей а?тайтын сия?ты. ?йткені, ?азірді? ?зінде «Эволюшн» тепловозын сатып алу?а Т?жікстан, ?зірбайжан, Армения, Латвия, Эстония, Грузия, Белоруссия, Мон?олия, Якутия, сондай-а? бір?атар жекеменшік компаниялар ?ызы?ушылы? танытып отыр.
– Сіз осыдан он жыл б?рын т???ыш тепловозды ??растыруды? бел ортасында ж?ремін деп ойлап па еді?із? ?анша дегенмен б?л тарихи о?и?а ?ой...
– Шынымды айтсам, еш?ашан ойла?ан емеспін. Осы зауытты ??ру ісі бастал?анда, сол кезде-гі «Локомотив-лизинг» ЖШС-ны? ал?аш?ы директоры Ілияс Намихан?лы Лесбаев мені осы іске ?атысу?а ша?ырды. Шыны керек, ол кезде б?л жоба?а к?п адам сенген жо?. Міне, к?ріп отырсыздар, зауыт іске ?осылды, ал?аш?ы ?німін де шы?арды. Б?л зауыт ?з уа?ытында салынды. Себебі, б?гіндері біздегі локомотив паркі ескірген, бая?ы ода? кезінде 60-80 жылдары жасал?ан тепловоздар ?ой. Егер біз осы зауытты салмаса?, онда локомотивтерді бас?а елдерден сатып алар едік. Ал б?л бізді сол елдерге ?осал?ы б?лшек жа?ынан т?уелді етер еді. Енді ?з зауытымыз бар. «Дженерал электрик» компаниясымен жасал?ан келісім бойынша д?л осындай зауыт б?л айма?та салынбайды. Б?л бізді? тепловоздарды нары??а шы?ару?а м?мкіндік береді. Бір жылдан со? маневрлік тепловоз ??растыруды ?ол?а аламыз. Осы жайттарды ескере келгенде, локомотив ??растыру зауытыны? болаша?ы зор деп білемін.
– Істері?ізге с?ттілік тілейміз!
Халима Б??ар?ызы
